Εύρεση Βιβλιογραφίας

Η βιβλιογραφική τεκμηρίωση είναι μία πολύ σημαντική επιστημονική τεχνική, η οποία χρησιμοποιείται σε κάθε κείμενο που περιέχει πληροφορίες από το διεθνή επιστημονικό χώρο, από το άρθρο ενός περιοδικού μέχρι την εργασία για κάποιο μάθημα κατά τη διάρκεια των σπουδών.
Οι δεξιότητες βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης αφορούν σε τεχνικές αναζήτησης και χειρισμού των πληροφοριών από τη διεθνή βιβλιογραφία. Οι τεχνικές αυτές αποσκοπούν να βοηθήσουν τον αναγνώστη όχι μόνο να εντοπίζει τις επιστημονικές πληροφορίες, αλλά να τις διαβάζει αποτελεσματικά, δηλαδή να παίρνει όσο το δυνατόν περισσότερες και ουσιαστικές πληροφορίες στο λιγότερο δυνατό χρόνο, να τις γράφει σύμφωνα με την επιστημονική δεοντολογία και έτσι ώστε να διασφαλίζεται αντικειμενικότητα στη γραφή και ακρίβεια, αποφεύγοντας τη λογοκλοπή και τέλος να γράφει σωστά τις βιβλιογραφικές αναφορές σύμφωνα με ένα από τα πιο διαδεδομένα συστήματα γραφής, τον APA 5.
Οι τεχνικές που περιγράφονται παρακάτω συνοψίζονται σε τέσσερεις κατηγορίες:

Α. Αναζήτηση Βιβλιογραφίας

Β. Μελέτη βιβλιογραφίας

Η αναζήτηση της βιβλιογραφίας που θα μελετηθεί είναι μια σημαντική δεξιότητα, αφού καθορίζει τα αποτελέσματα της αναζήτησης, δηλαδή τον αριθμό και τη συνάφεια των εργασιών που μπορεί να εντοπίσει κανείς. Η αναζήτηση της βιβλιογραφίας γίνεται μέσα από βάσεις δεδομένων με τη χρήση της τεχνολογίας των Η/Υ. Τα αποτελέσματα της αναζήτησης εξαρτώνται από τον τρόπο που ο χρήστης χειρίζεται τη βιβλιογραφική βάση δεδομένων.
Σε όλες τις βάσεις βιβλιογραφικής αναζήτησης, πολύ σημαντικό ρόλο στον αριθμό και τη συνάφεια των εργασιών που εντοπίζονται παίζουν οι λέξεις κλειδιά. Με λιγότερες και πιο γενικευμένες λέξεις κλειδιά εντοπίζεται μεγαλύτερος αριθμός εργασιών. Με περισσότερες και πιο εξειδικευμένες λέξεις εντοπίζονται λιγότερες και πιο εξειδικευμένες εργασίες.
Σημαντική είναι και η θέση – το τμήμα των εργασιών – στην οποία ορίζεται να γίνει η αναζήτηση των λέξεων-κλειδιών. Για παράδειγμα, όταν η αναζήτηση γίνεται μόνο στο τίτλο ή/και την περίληψη κάθε εργασίας, εντοπίζονται λιγότερες και πιθανά πιο σχετικές εργασίες απ’ ότι αν ορίζονταν η αναζήτηση να γίνει στο πλήρες κείμενο των εργασιών.
Στις περισσότερες από τις βάσεις αναζήτησης βιβλιογραφίας οι λειτουργίες για περιορισμό της αναζήτησης, δηλαδή για την ανεύρεση πιο συγκεκριμένων πληροφοριών, είναι κοινές. Κάθε βάση όμως μπορεί να προσφέρει και άλλες δυνατότητες αναζήτησης, τις οποίες ο χρήστης θα πρέπει να εξερευνήσει. Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά 4 υπηρεσίες – βάσεις για αναζήτηση βιβλιογραφίας: EBSCO, PubMed, DOAJ, Google scholar. Η πρόσβαση στην EBSCO επιτρέπεται μόνο από Η/Υ που ανήκουν στο δίκτυο του πανεπιστημίου, ενώ στις άλλες βάσεις η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Οι λειτουργίες κάθε βάσης περιγράφονται πιο αναλυτικά στον Οδηγό Ανάπτυξης Δεξιοτήτων Βιβλιογραφικής Τεκμηρίωσης.

Είναι ένα σύστημα αναζήτησης σε έναν αριθμό βιβλιογραφικών βάσεων δεδομένων. Η συνδρομή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας περιλαμβάνει τις βάσεις:

• Academic Search Premier (περιοδικά, χάρτες και φωτογραφίες από διάφορες θεματικές περιοχές)
• SPORTDiscus (πλήρες κείμενο εργασιών από περιοχή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού)
• PsycINFO (όλα τα πεδία της Ψυχολογίας)
• Library, Information Science & Technology Abstracts (LISTA – βιβλιοθηκονομία και επιστήμης της πληροφόρησης)

Πρόσβαση
http://www.lib.uth.gr/LWS/el/ir/j_ven/ebsco.asp
Δίνεται η δυνατότητα όχι μόνο εντοπισμού των άρθρων, δηλαδή τι είναι δημοσιευμένο και πού, αλλά και άμεση πρόσβαση στο πλήρες κείμενο των περισσοτέρων εξ αυτών.

Η βάση PubMed

Παρέχει τη δυνατότητα αναζήτησης σε εκατομμύρια άρθρα από την περιοχή της ιατρικής και των επιστημών ζωής. Εκτός από την τυπική αναζήτηση, η βάση αυτή προσφέρει και άλλες υπηρεσίες, όπως η αναζήτηση περιοδικών ή συγκεκριμένων άρθρων από τα οποία είναι γνωστά κάποια ή όλα τα στοιχεία δημοσίευσης (π.χ. τόμος, έτος), η αναζήτηση του πλήρους ονόματος ενός περιοδικού, κ.λ.π.
Πρόσβαση
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/PubMed/
Συνήθως ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει την περίληψη ενός άρθρου. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει link για το πλήρες κείμενο της εργασίας, αλλά η πρόσβαση σ’ αυτό δεν επιτρέπεται πάντα.

Η βάση DOAJ

Περιλαμβάνει μόνο περιοδικά με ελεύθερη πρόσβαση στο πλήρες κείμενο τους, τα οποία όμως έχουν συντακτική επιτροπή και σύστημα κριτών. Το σύστημα αναζήτησης είναι πολύ απλό και με βασικές λειτουργίες. Βάζοντας λέξεις κλειδιά, είναι δυνατή η αναζήτηση είτε για άρθρα είτε για περιοδικά σε μια περιοχή. Είναι ακόμη δυνατή η αναζήτηση εργασιών με βάση το συγγραφέα.

Πρόσβαση
http://www.doaj.org/

To Google Scholar

Δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης όχι μόνο σε άρθρα αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη ακαδημαϊκή πηγή, σε κάθε στοιχείο που εμφανίζεται στο διαδίκτυο. Παρέχει δύο λειτουργίες αναζήτησης. Η βασική αναζήτηση είναι αντίστοιχη με αυτή του Google, ενώ στην προχωρημένη αναζήτησης παρέχονται δυνατότητες για αναζήτηση φράσης, συγγραφέα, έτος και μέσο δημοσίευσης.
Πρόσβαση
http://scholar.google.com

Η μελέτη της βιβλιογραφίας είναι μια διαδικασία που ξεπερνάει τα όρια της απλής ή συστηματικής ανάγνωσης. Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει οργάνωση, συνειρμούς, αξιολόγηση, οργάνωση των πληροφοριών. Απαιτεί δηλαδή κριτική σκέψη και κριτικό διάβασμα. Η ανάγνωση των ερευνητικών μελετών άλλωστε παρουσιάζει ιδιαιτερότητες και απαιτεί συγκεκριμένες τεχνικές, αφού ακολουθείται ένα συγκεκριμένο πλαίσιο στο τρόπο συγγραφής τους.

Κριτική Σκέψη

Το να σκεφτόμαστε είναι κάτι που το κάνουμε συνέχεια, χωρίς να το επιλέγουμε. Όταν δίνουμε προσοχή στον τρόπο που σκεφτόμαστε τότε έχουμε κριτική σκέψη, σκεφτόμαστε πέρα από το προφανές και αποφαινόμαστε.
Στην καθημερινή ζωή συμμετέχουμε καθημερινά σε κριτική σκέψη, π.χ. όταν γνωρίζουμε ένα καινούριο άτομο και αποφασίζουμε αν μας αρέσει, βλέπουμε μια ταινία ή διαβάζουμε ένα βιβλίο και λέμε αν μας άρεσε. Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον, η κριτική σκέψη περνάει από ορισμένα στάδια: Σύνοψη, Ανάλυση, Σύνθεση, Αξιολόγηση.

• Σύνοψη: Εξάγουμε και αναδιατυπώνουμε το κεντρικό μήνυμα της πηγής, χωρίς να προσθέσουμε τίποτα.
• Ανάλυση: Εξετάζουμε το υλικό σπάνοντας το σε κομμάτια και βλέπουμε πώς συνδέονται μεταξύ τους.
• Σύνθεση: Βάζουμε μαζί ότι έχουμε εξάγει στη σύνοψη και την ανάλυση και τα συνδέουμε με τις δικές μας εμπειρίες.
• Κριτικό Διάβασμα
  Το διάβασμα είναι μια ενεργητική διαδικασία, μία δυναμική αλληλεπίδραση ανάμεσα στον εγκέφαλο και τη σελίδα. Η κυριότερη δραστηριότητα κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης είναι οι προβλέψεις. Το μυαλό μας μαντεύει συνέχεια τι θα ακολουθήσει και στη συνέχεια, επιβεβαιώνει ή αναθεωρεί και προχωρά.

Η ταχύτητα της ανάγνωσης εξαρτάται από το σκοπό της. Όταν ψάχνουμε για μια συγκεκριμένη πληροφορία ή όταν είμαστε εξοικειωμένοι με το θέμα του κειμένου, τότε διαβάζουμε πιο γρήγορα. Όταν το θέμα δεν μας είναι γνωστό, τότε χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο έτσι ώστε ο εγκέφαλος μας να απορροφήσει το καινούριο υλικό. Η ανάγνωση για μάθηση συνήθως απαιτεί επανάληψη της ανάγνωσης και κατανόηση (για περισσότερες πληροφορίες βλέπε το αντίστοιχο εγχειρίδιο για δεξιότητες μάθησης http://www.pe.uth.gr

Η ανάγνωση απαιτεί σκέψη σε τρία επίπεδα:

• Διάβασμα για το κυριολεκτικό νόημα: διαβάζω «στις γραμμές» για να δω τι λέει.
• Διάβασμα για διεξαγωγή συμπερασμάτων: διαβάζω «ανάμεσα στις γραμμές», για να δω τι εννοείται ενώ δεν αναφέρεται.
• Διάβασμα για αξιολόγηση: Διαβάζω «πέρα από τις γραμμές» για να σχηματίσω τη δική μου γνώμη.

Στο διάβασμα για το κυριολεκτικό νόημα:

• Κάνε συνδυασμούς: το υλικό που διαβάζεις με αυτά που ήδη ξέρεις.
• Διευκόλυνε την αυτοσυγκέντρωση σου.
• Κάνε κατανομή του χρόνου.
• Μάθε το λεξιλόγιο.

Στο διάβασμα για διεξαγωγή συμπερασμάτων προσπαθούμε να καταλάβουμε τι εννοείται χωρίς να αναφέρεται. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε ποιος είναι ο σκοπός του συγγραφέα. Η διεξαγωγή συμπερασμάτων χρειάζεται εξάσκηση και ο αναγνώστης θα πρέπει να στρέφει την προσοχή του στον τόνο του γραπτού, στην πιθανή προκατάληψη ή μεροληψία και στον σαφή διαχωρισμό μεταξύ γεγονότων και υποκειμενικής άποψης.

Το διάβασμα για αξιολόγηση, γίνεται αφού έχουμε συνοψίσει, αναλύσει και συνθέσει το υλικό. Το διάβασμα για αξιολόγηση, δηλαδή «πέρα από τις γραμμές» είναι ένα βήμα πέρα από το «διάβασμα ανάμεσα στις γραμμές», στο οποίο γίνεται μια συνολική αξιολόγηση του ορθολογισμού που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, των αποδείξεων που παραθέτει, την αμεροληψία που δείχνει, την ακρίβεια των λέξεων που χρησιμοποιεί, την επιλογή του τόνου και τον σεβασμό που δείχνει προς τον αναγνώστη.

Ανάγνωση ερευνητικών μελετών

Η ανάγνωση ερευνητικών μελετών παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες, κυρίως για τους μη ειδικούς, αφού:

• Η γλώσσα που χρησιμοποιούν δεν είναι εύληπτη.
• Περιλαμβάνουν πολλές άγνωστες ορολογίες.
• Η στατιστική ανάλυση που χρησιμοποιείται για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων είναι δυσπρόσιτη για το ευρύ κοινό.
• Τα θέματα που διαπραγματεύονται τις περισσότερες φορές δεν έχουν άμεση πρακτική εφαρμογή και δεν παρουσιάζουν ευρύτερο ενδιαφέρον.

Η μελέτη της βιβλιογραφίας είναι κάτι που μαθαίνεται. Οι συμβουλές παρακάτω απευθύνονται σε μη ειδικούς (φοιτητές ΤΕΦΑΑ) που τώρα αρχίζουν να διαβάζουν επιστημονική βιβλιογραφία:

• Εξοικειωθείτε πρώτα με έρευνες πρακτικών εφαρμογών, στην Ελληνική γλώσσα.
• Διαβάστε πρώτα δευτερογενείς πηγές, όπως βιβλία και ανασκοπήσεις, έτσι ώστε να εξοικειωθείτε με την ορολογία.

Κατά την αναζήτηση της βιβλιογραφίας:

• Διαβάζετε πρώτα τον τίτλο και μετά την περίληψη κάθε άρθρου.
• Διαβάζετε μόνο τις μελέτες που σας ενδιαφέρουν
• Ψάξτε για ιδέες και ευρήματα. Μην «κολλάτε» σε τεχνικές λεπτομέρειες
• Δεν είναι ανάγκη να κατανοήσετε το κεφάλαιο των αποτελεσμάτων (στατιστική). Απλά, δείτε τι βρήκε. Αυτό είναι κάτι που φαίνεται τόσο στην περίληψη όσο και στη συζήτηση.